सम्बन्ध त नयाँ उचाईमा पुग्यो पुग्यो।
यसपालि नेपाल-भारत सम्बन्ध फेरि नयाँ उचाईमा पुग्यो। केही महिनाअघि नेपालका प्रधानमन्त्रि भारत गएर आउनु भयो। त्यसबेला पनि परापुर्वकालदेखि चलिआएको नेपाल-भारत सम्बन्ध नयाँ उचाईमा पुगेको थियो। नेपालमै संसारको अग्लो स्थान भए पनि हामी त्यत्ति उचाईसंग अभ्यस्त छैनौँ, जति नै केशव स्थापीतजीले रारामा पौडी खेलाएर अरुलाई स्वाँ स्वाँ हुँदा हामीले फ्याट्ट गोल्ड मेडल जित्‍छौँ भने पनि। त्यसैले भारत गएर नयाँ उचाईमा पुगेको त्यो सम्बन्धलाई पनि सास फेर्न अलिक गाह्रो पर्‍यो। फ्याँ फ्याँ गर्दै 'एकछिन त बिसाउन देऊ' भन्दैथ्यो छन चैँ। फगत त्यो सम्बन्धलाई बोक्ने र माथि लैजानेभन्दा बाहेक हाम्रो सरकारको चैँ के कामै छैन र? सुन्ने कुरो पनि थिएन, सुनिएन र त त्यसका बाजे त्यो सम्बन्धलाई अझ उचाईमा लाने निर्णय फ्याट्टै गरियो। हुन त त्यो निर्णय हामीले हैन भारतले गरेको भनेर पनि भन्छन् नै। तर हामीलाई परिणामसंग मतलब छ। समृद्धिसंग मतलब छ। विकाससंग मतलब छ। आफ्ना जनताको पीडासंग मतलब छ। पाडो पाए पनि पाडी पाए पनि भतुवालाई बिगौति! (फेरि केही उपबुज्रुकहरू भतुवा किन भनिस् भनेर नखनिनु होला!)। हामीले पनि त्यसलाई बोक्न विश्वका महान नेता, प्रजावत्सल, दयासागर, हिन्दुसम्राट, करुणापति, जशोदापति, अधिपति, पछिपति महामहिम श्री श्री श्री श्री श्री नरेन्द्र दामोदार मोदीदेवलाई बोलायौँ। भन्न त मान्छेहरू उनले नै 'म यति गते आउँछु' भनेर भनेका भन्छन्। हो पनि। नजिकका साथीहरूले भन्ने नै त्यसरी हो। हाम्रा घरमा पनि त 'ओइ! के गर्दैछस्? भोलि म तेरामा आउँछु' भन्ने यारहरू हुन्छन् नि। याराना भन्ने नै त्यस्तै सम्बन्धलाई हो। हाम्रो यार-दोस्ती छ त अरुले रिस गरेर हुन्छ? नयनराज पाण्डेको मात्रै यार हुने, हामी यत्रो सरकारको चैँ यार नहुने? मोदी सर हाम्रा यारमात्रै हैन सुपर यार हुन्। लु जा त!

अँ, कुरो सम्बन्धलाई नयाँ उचाईमा लैजाने थियो। गहन छलफल गरियो। भूपू प्रधानमन्त्रिदेखि भविष्यका प्रधानमन्त्रि, आसेपासे, डोले, झोलेहरू सबैसंग सल्लाह गरियो, कसरी सम्बन्धलाई उच्चस्तरीय ट्रेकिङमा लैजाने। बोकेर कि उडाएर भन्नेमा डोले र झोलेबिच केहीबेर चर्काचर्की भए पनि अन्त्यमा हल निस्कियो। त्यो 'कसरी', 'कहिले' र 'किन' भन्ने कुराको निर्णय हाम्रा पाहुनाकै हुन्छ भनेपछि मत्थर भए। हाम्रा दलगत सेनाहरूलाई पनि 'तिमेरू हाम्रो लाज छोप्‍ने काममा लाग' भनेर खटाइयो। मन त 'एक जान' हुन तयार भइसकेको त्यो माओवादीका सेनालाई पनि काममा खटाउने इच्छा थियो तर प्रचण्डजीहरू त्यत्तिकै बाउँठिनु भएको छ। हामी एकता गरेर सग्लो जिनिस बनाऔँ भन्छौँ उहाँहरू चैँ दुईटा अध्यक्ष नभई त नाइँ भन्नुहुन्छ।  अरे यार! यो दल बनाउने कि भारुण्ड? दुईटा टाउका त त्यसकै हुन्छ के रे।

'अस्ति कै उचाईमै सास फुलेको छ। यति चाँडै फेरि बोक्ने? लेक लाग्ला कि?' एउटो जान्ने भो।
'तपाईँ डाक्टर कि म डाक्टर?' गज्जबले हकार्दिएपछि बल्ल त्यो चुप लाग्यो।
'जनकपुरले अभिनन्दन गर्ने रे। हामी चैँ के गर्ने?' यसपालि चैँ नेपालजी बोले।
'आरति उतार्ने। पूजा गर्ने' भन्दिउँ कि जस्तो त लागेको थियो। फेरि उनैले बजारमा भन्देलान् भनेर भनिएन। यो नेपालभन्ने चिजै किलकिले नभएको जिनिस हो कि क्या हो!
'यता पनि अभिनन्दन गर्ने नि। नयाँ उचाई भनेको छ अनि त्यो दुईसय मिटरको जनकपुरमा झार्न त मिल्दै मिल्दैन हाम्रो सम्बन्धलाई। बाह्रसय मिटरको डाइभ? हैट!'
यो नेपाल र नेपालीको चित्त बुझाउन चैँ साह्रै गाह्रो के। त्यत्रो भारत अनि यत्रो नेपाल। बराबरीको हैसियत चाहियो रे। हाम्रो पार्टीभित्र पनि नेपालको त्यही चाहना। देशभित्र पनि नेपालको त्यही चाहना। 'इस् पाइस् बराबरीको हैसियत'।
'अँ त अभिनन्दनमात्रै दिने कि अरु पनि केही?
'चाबी दिने। सुनको कलात्मक चाबी दिउँ।'
कुरो त ठीकै हो। तर यो आइडिया लगाएर गोरेले भारत सुन पठाउने हो कि? भुत्रै सित्ति! पठाएछ भने बरु पार्टीलाई लेभी माग्‍ने हो, हाम्रो आइडिया चोरेबापत।

यो हाम्रो हाम्रो भन्दा भन्दा यो ल्वाँठ सम्बन्ध नै मेरै छोरो हो कि जस्तो भइसक्यो यार!
'अनि पृथ्विनारान काम्रेड, समृद्धि कसरी आउँछ भन्नु?'
'नयाँ सम्बन्धले आउँछ नि। पर्यटक आउँछन्। पर्यटकसंग पैसो आउँछ। पैसोसंग विकास आउँछ। विकाससंग समृद्धि आउँछ', किताबै लेखिसकेछन्, अर्को पनि। दिए।(लिएँ र पछि डस्टबिनमा फाल्दिएँ।)
'अनि जनतालाई चैँ कसरी देखाउने?'
'अरे काम्रेट, सम्बन्ध कुनै वस्तु हो र देखाउने? मार्क्सको द्वन्दात्मक भौतिकवाद हो के काम्रेट द्वन्दात्मक भौतिकवाद। सम्बन्ध नयाँ उचाईमा पुगेको फोटो राख्दिने र भन्ने अब समृद्धि टाढा छैन। भइहाल्यो नि।'
विकास कसरी गर्ने भनेर किताबै लेखेका हाम्रा काम्रेटसंग पनि गजबकै आइडिया रछन्।

आउने दिन पनि आयो। बोलाएको हाम्रो सरकारले तर कता उत्रिन्छन्, के मा उत्रिन्छन् अनि कतिबजे कता जान्छन् फुट्टि थाहापत्तो नाइँ। लाजगाल भए पनि जनकपुर गएर पर्खिनै पर्‍यो। जसो जसो उनी गर्छन् त्यसै त्यसै हामी पनि गर्दिन्छौँ। पछि मैले गरेको उनले नक्कल गरे भनेर खोक्न सकिहालिन्छ के रे।
'ओइ सेना! सावधान!'
ए! सेना त उताबाट पनि पो आएको छ त।

के भाउँतो आइलाग्यो। अब यो कुर्ता सुरुवाल पनि लाउने बनायो यो छोरोको मायाले। श्रीमतीसंग सिकेर लगाए पनि कस्तो कस्तो भइरह्यो। बरु अर्कोपालि बर्माको प्रधानमन्त्रि बोलाउँला। लुङ्गी लगाउन सजिलो।
अँ! साले, त्यो विश्वदीपसंग अलिक होस् गर् है। अर्कोपटक हामीले जसरी नै राष्ट्रवादको नारामा त्यसले पछार्देला', लुगा फेर्दाफेर्दै नभएको सालोलाई पनि सतर्क गराइयो।
'त्यसले परार पनि विरोध गरेको थियो', लाचार सालो।
त्यसले हामीलाई भोट हाल्छ?'
'कांग्रेसलाई हालेजस्तो छ।' सेनाबाट कोही बोल्यो।
'तिम्रो नाम के बानर?'
'प...'
'जे सुकै होस्। अँ त्यसो भए त्योसंग देउवा जोडिदेऊ। मिनेन्द्र जोडिदेऊ। विमलेन्द्र जोडिदेऊ। त्यो संग्रौला पनि जोडिदेऊ। मलाई देखी सहन्न। स्साला कुमाई!'
हैट! कहाँ कुमाई भनेछु!
'तिमी नै सञ्जालको सेनापति' त्यो नाम पनि थाहा नभएको ठिटोलाई जिम्मा दिएर सरकार जनकपुरतिर हिंड्यो। 'कदम कदम पे कदम मिलाओ रे!'

एक्लै जान डर लाग्थ्यो, सजिलो भयो साथी हुनाले। तर एउटा काम चैँ नकाम गरे मोदीजीले। हाम्रा प्रधानमन्त्रिलाई कोहली भन्दिए। कोहली नै भन्नु थियो भने विराट कोहली भने हुन्थ्यो। अनुष्का कोहली भने हुन्थ्यो। आहा! कति राम्री नि तिनी त! झन् त्यो ओठ ठूलो पारेपछि त बिछट्टै। हाम्रातिर त्यस्ता कस्मेटिक सर्जन छैनन् र?

गजब बोले मोदीजी। उहिले दिएको ऋण हो कि सहयोगको हजारौँ करोड नदिएकै भए पनि उताका फेँकुले यसपालि पनि गफ दिए। हुन त हामी पनि के कम छौँ र फेँक्न? केही थप कुरा त यिनीबाट पनि सिकियो। फेँकु रिसाएर सम्बन्धलाई बाटैमा छाडेर फर्केला कि भन्ने डर ले मात्र हो चुप लागेको नत्र त म पनि 'नेपालले पनि बम्बैको झोपडपट्टी हटाएर आवासगृह बनाउन नेपालले भारतलाई पचहत्तर खर्ब सहयोग गर्ने' भनेर बोल्नै लागेको थिएँ। खुनका घुँट पिउन गाह्रो रहेछ। महादेवले कसरी कालकुट निले होलान् नि? जय पशुपतिनाथ!
'जय सियाराम!"
हामीलाई त जनताको विरोधले गर्दा त्यो सम्बन्धलाई बिच्चैमा छाडेर फर्कौँजस्तो त लागेको थियो तर मोदीजी गजबका रहेछन्। एक्लै बोके गाँठे हाम्रो सम्बन्धलाई। अब्सोलुट्ली फिट एण्ड फाइन!

यहीबेला त्यो विवेकशील हो कि साझाबसले बेलुनमा नाकाबन्दी उडायो रे। हामीले जनतालाई नै उडाउँदा त केही नापिएन, त्यस्ता जाबो बेलुनको उचाई! चुस्स सियोले घोच्दियो भने प्याट्टै!

त्यसैले हेर्नोस्, चौधसय मिटरको काठमाण्डौँभन्दा माथि नउक्लेको त्यो सम्बन्धलाई यसपालि हामीले सैतीससय मिटरको मुक्तिनाथ पुर्‍यायौँ। अब त्योभन्दा माथिको चौवन्नसय मिटरको थोराङ-ला त के उहाँको शक्तिपीठ र हाम्रो भक्तिपीठ त्यता पनि छ भनेर हौवा फिँजाउन सकियो भने त्यो सम्बन्धलाई सगरमाथाको चुचुरोमै पुर्‍याउने हो। अझ अमेरिका, रुस, इजरायल, केन्या, पेरु, कति छन् कति  हाम्रो सम्बन्धलाई नयाँ उचाईमा पुर्‍याउने।
हन चन्द्रमामै पुग्छ कि के हो ठिटो? रकेट नै नचाहिने हो त?
जय नयाँ उचाई! जय म!

‘तान्, तान्। जोर लगा के हैँऽ साऽऽ‘।
'स्साला बंगाली! तैँ तान् न जोडले। सक्किनै लाग्यो’।
‘चिनीको बोरा हो, यार। तान् न तान्’, बोराको गुणस्तर बताउँदै मलाई अझ बल लगाउन हौस्यायो।
‘पसिनाले कट्टु भिजिसक्यो। तँ बरु अलिक जोडले तान् न’।
वर्ण सरको पिठ्युँपछाडि हामी हाम्रै उद्दममा ब्यस्त थियौँ।
‘आयो। हुर्ऽऽराऽ!’ उताबाट हारेर छोडिदिए जस्तो लाग्यो। जे होस्, हामी दुवैजना आफ्नै बलले उत्तानो पर्‍यौँ, बोरासंगै।

‘एई केटा हो! केको हल्ला हो त्यहाँ?’ कालोपाटीमा आठको पहाडा लेख्‍दै गर्नुभएका वर्ण सर हामीतिर फर्किनु भयो। हतार हतार सोझो परिवरि हामी पनि सिलोटमा आठ एकान आठ, आठ दुने सोह्र लेख्‍न थाल्यौँ, मानौँ हामीले सरको प्रश्नै सुनेनौँ। ख्याउटे अनुहारमा अलिक भित्र पसेका चहकिला आँखालेसमेत कुनै सुत्र भेटेनछ। त्यसैले हामीलाई भकुर्न नआई पु:न पाटीतिरै फर्किनुभयो, आठ छका अढ्चालिस लेख्‍न। त्यै मौकामा हामीले पनि तानेको नयाँ चिनीको बोरा दोब्र्याएर दुवैजना बस्न मिल्ने बनायौँ, अनि पढन्दास बनिटोपल्यौँ।

झापा जिल्ला, भद्रपुर नगर पंचायत, वार्ड नं ७, भानुनगरको यो गोरूहट्टी स्कुल। खास नाम तीन नंबर केन्द्र। नयाँ शिक्षा सुरु हुनपूर्व भद्रपुरमा केही नयाँ प्राथमिक स्कुलहरू खोलिएका थिए, अनि नाम चैँ खै किन हो, नंबरमात्र। भद्रपुर हाटको दुई नंबर, गोरुहट्टी तीन नंबर र नगर पंचायतपछाडि देवी बस्ती चार नंबर स्कुल। तीन नंबर भए पनि गाउँ, शहर, गुरू-गुरुमादेखि सारा विद्यार्थी यसलाई गोरूहट्टी स्कुल भनेरै चिन्थे। हरेक बुधवार र शनिवार चौपायाको हाट लाग्थ्यो, स्कुलको चौरीमा। कोसी पूर्वको सबैभन्दा ठूलो पशुहाट। शनिवार त त्यस्सै बिदा। बुधवार थप बिदा हुन्थ्यो। ढोकामा पल्ला नभएर उदाङ्ग बस्ने कोठाहरूमा हाटका दिन नगर पंचायतका मुखियाबाजे र छिर्नसक्ने बलियाबाँगा गाईगोरुहरू पनि विद्यार्थी बनिदिन्थे। त्यसैले आइतवार र बिहिवार पहिला दुई घण्टी पढाइ हुँदैनथियो। पालैपिलो कक्षा कोठा र चौरीको गोबर सोहोर्नु पर्ने। अनि त्यै फोकटमा प्राप्त भएको गोबरले लिपेको भुईँमा घरबाट ल्याएको बोरा ओछ्छ्याएर हामी बस्थ्यौँ। जाबो त्यै बोरामा पनि वर्गविभेद भेटिँदोरहेछ। सक्नेले मिहिनतवरले बुनिएको बाक्लो चिनीको बोरा ल्याउथ्यो। त्यसपछि हैसियतअनुसार चामलका बोरा, सिमेन्टका बोरा, आलुका बोरा र झुलजस्तै पातलो बिंडी फ्याक्टरीका बोरा आइपुग्थे गोरुहट्टी स्कुल। हरेक दिन घरबाट बोरा, सिलेट र खरी बोकेर हामी पढ्न जान्थ्यौँ। बाँसको टाटीले बारेको भित्तामा झुण्ड्याइएको सेतो-सेतो हुँदैगएको कालोपाटीमा सर र गुरुमाहरूले चकले के-के लेख्थे। हामी पनि आ-आफ्ना टुटे फुटेका सिलेटमा खरीले के के लेख्थ्यौँ। दैवै जानोस्। यति चैँ थाहा थियो, चकले लेख्‍न सजिलो हुन्छ, तर मोटो लेख्छ। अनि खरीले मसिनो लेख्छ, तर फारु हुन्छ। निश्चय नै हामीलाई घरमा चक किन्दिदैन थिए।

वर्ण सरले दुई कक्षाको गणितको अध्यापन त्यसदिनलाई सक्नुभयो। आउनेबित्तिकै चारदेखि सातसम्मको पहाडा सोधेर प्राय सबैको हात सेकिसकेपछि संतुष्ट मुद्रामा कालोपाटीतिर लाग्नुभएको थियो, आठको पहाडा लेख्‍न। कुर्सीमा बेतको छडीलाई रामको खराउ बनाइवरि एकछिन हामीले आठ एकान आठ, आठ दुने सोह्र घोकेको घुमिघुमी हेर्नुभयो। बेतराजालाई उठाउनु भयो, देब्रे हातको घडी हेर्दै दाहिने हातमा समातेको खराउ महासयलाई लिरिकलिरिक हल्लाएर हामीलाई निर्देशन दिनुभयो।
‘चिच्याइचिच्याई घोकिराख!!!’

सर ढोकाबाट बाहिरिनेबित्तिकै अगाडिको श्यामेले रामेलाई चिमट्यो। सीताले गीताको रिबन तान्दिई। सोहनलालले बोरा मिलाउदै खोक्यो। राजेन्द्रेले अगाडि बसेकी मेरी दिदीको फ्रकमा कागजको पुच्छर उन्दियो। चार दशाङ चालिसमात्र हैन, चार बाराङ चौवालिससम्म भनेर वर्ण सरको ‘गुड’ भेटेकी दिदी पनि के कम थिई र! लगत्तै थाहा पाइहाली अनि पछाडि फर्केर राजेन्द्रेलाई भुत्ल्याई। तर यी सब कर्तुत ‘आठ एकान आठ, आठ दुने सोह्र’ कै पार्श्व ध्वनिमा भइरह्यो, स्कुलको घण्टी नबजुन्जेल।

बल्लतल्ल कार्की दाइले बरण्डाको घण्टी बजाए। सबका स्वरमा अचानक पूर्णविराम लाग्यो। कोही ‘आठ चौको बऽऽ’ मै अडिए, कोही ‘आऽऽऽ’ मै। स्वच्छन्द कल्याङ्कुलुङ सुरु भइहाल्यो। अनि घण्टी बजेपछि तीनमा पढ्ने गोपाल दाइले हाम्रो कक्षामा आएर सोहनलाल र मलाई पनि बजाए, बोरा चोरेको निउँमा।

जस्ताको छानामुनि अलकत्राको टिन सोझ्याएर वरिपरिबाट बारबेर गरेर काठका खाँबामा उभिएको एकतले घर, बाँसको टाटीले बारेर छुट्याइएका बाह्रै महिना गोरब गनाउने कक्षाकोठाहरू, कठोरभन्दा कठोर सजाय दिन लालयित सरहरू र पेन्सिलको अनुहार पनि देख्‍न नपाएका हामीहरू- गोरुहट्टी स्कुल यस्तै थियो। तर त्यही अवस्थाले गर्दा हामी पुछारतिर बस्ने ‘गवाँरहरू’लाई एउटा नितान्त नौलो खेलको आविस्कार गरिदिएको थियो।
बोरा चोर्ने खेल।

हामी पुछारवालाहरू टाटीमुनिको भुईँ यताबाट पनि खोतल्थ्यौँ, उनीहरू उताबाट पनि खोतल्थे। मंसिरमा टालटुल पारेका कोठाहरूमा पुस नबित्दै हरेकका पछिल्तिर एउटा सुरुङ बनिसक्थ्यो, एउटा कोठाबाट अर्को कोठामा हात छिराउन मिल्ने। सुरुसुरुमा अर्काको बोरा तान्न प्रयोग हुने मुख्य सुरुङले फागुन-चैततिर बिस्तारै हाँगाबिँगा हाल्दै जान्थ्यो। यो दाहिनेतिरको सह-सुरुङ सरले नभेटुन् भनेर गुच्चा लुकाउने ठाउँ बन्थ्यो त देब्रेतिरको पहिलो मोडमा लट्टु र धागो, दोस्रोमा सरले छाडेका चकका स-साना टुक्राटाक्रीहरू। बैसाखदेखि त एउटा पुरै भूमिगत संसार बनिसक्थ्यो, हाम्रैपछाडि।

त्यही मुख्य सुरुङबाट सोहनलाल र मैले मिलेर तान्न भ्याएको बोरा परेछ तीन कक्षामा पढ्ने हाम्रै वर्गमित्र गोपाल दाइको। आ-आफ्ना बोरा छेउमा पट्याइवरि राखेर ती दाइको बोरामा गजधम्म बसेर आठ एकान आठ गर्दै नै थियौँ, उनी आएर हामीलाई छ छक्के छत्तिस नगर्दासम्मै। पछि थाहा भयो, पारिपट्टि देवकी गुरुमाले ‘राम इज अ गुड ब्वाइ’ लेख्‍न नआएकोमा औँलाका बिचमा बाँसको सिर्कनो हालेर तिरिमिरी झ्याँई बनाउनु भएको रहेछ, हामीतिर आएर ‘ब्याड ब्वाइ’ बनिहाले।

तर हामी रोएनौँ। हाँसी हाँसी लात सह्यौँ।
त्यो सोहनलालसंगै म पनि थेत्तरो जो भैसकेको थिएँ।
'जौँ तेरोमा। आज त गुलगुल्ला खिलाउछस् नि हैन?' बोरा चोर्नमा मद्दत गरेकोमा सोहनलाल खुसी भएर उसको दोकानमा बेच्न राखेको गुलगुल्ला आधा भए पनि कसो नदेला त!
मेरो र सोहनलालको भेट एउटा काकताली नै थियो।

सात सालदेखि सत्र सालसम्मै सत्रौँपटक ‘काङ्ग्रेस’ लागेर आजित भएपछि मधेस झरेको मेरा हजुरबाको परिवारले सस्तो जमिनकै कारणले होला, झापालाई नै आफ्नो नयाँ थातथलो बनायो। कतै नम्बरी त कतै वन फँडानी गरेका ऐलानी, जे होस्, जस्तो होस्, बस ‘जग्गाजोड अभियान’ चलाउनुभयो, हजुरबाले पनि। बनियानी, राजगढ, चकचकी, बालुबाडी अनि अरु पनि बाह्र-सत्ताइस गाउँतिर गरेर दुखमसुखम बर्षभरि खानपुग्ने खेत जोडेर भद्रपुरमा एउटा टाँडेघर पनि बनाउन भ्याउनु भएको थियो, म जन्मिनु भन्दा निकै अगाडि नै। अझ ब्राम्हण खलकको जन्मले स्व:त दिएको साक्षरताले अड्डा-अदालततिरको विचारीसमेत बन्नु भयो। निश्चित थियो, त्यसैले त हजुरबाले उपनाम पनि पाइहाल्नु भयो। विचारी बा। बुबा जिल्ला पंचायतको सानो जागिरे, कहिले खोटाङ त कहिले इलामतिर पुग्नु हुन्थ्यो। खोटाङको दिक्तेलमा जन्मिएर तीन बर्षको हुँदै पढ्नलाई भद्रपुर झरेको म चार पुगेपछिमात्र बल्ल स्कुल जान लायक भएँ।

सुरुमा त जगन्नाथ मिलछेउ भरखर-भरखर खुलेको विदेशी स्कुल, ‘आनन्दमार्गी’मा कक्षा एकमा भर्ना भइयो।

एघार-बाह्र सालतिर भारतको जमालपुरबाट सुरु भई मुख्यतया पश्चिम बंगालमा हुर्केर एउटा धार्मिक विचारधारा सुरु भएको रहेछ, आनन्दमार्ग भन्ने। पश्चिम बंगालको छिमेकी सहर भएर होला, आनन्दमार्गीहरूले आफ्नो विचारधाराको प्रचारप्रसारका लागि नेपालमा पहिलो स्कुल भद्रपुरमा खोले। आँप र रुखकटहरको बगैँचाबिच हरियो टिनको छाना भएको एकतले राम्रो घर- भद्रपुरको आनन्दमार्गी स्कुलमा भद्रपुरका सबै भुराभुरी ओइरिए। जगन्नाथ मिल वरपरका मात्र नभएर संगम, लालमाटी, भानुनगर, जनताचोक आनि बजारैसम्मका चार बर्षमाथि आठ बर्षसम्मका केटाकेटीहरू तछाँडमछाँड गर्दै शिशुदेखि तीनसम्ममा भर्ना भए। विदेशीले खोलेको स्कुल भएरमात्र त्यस्तो भएको थिएन। मुख्य आकर्षण चैँ दिउँसो खान दिने दुध, खिर, मिठाईजस्ता खाना नै थियो। हामी हन्तकालेहरू पनि मस्तिष्कमा कलाकन्द या सन्देश राखेरै आचार्यले भनेको ‘आत्मामोक्षार्तम जगद्धिताया’ भट्याइदिन्थ्यौँ। त्यतिमात्रै कहाँ हो र, आसन, मुद्रा, बन्ध, योग, सम्भूति, महासम्भूति, ध्यान, चक्र, तत्व, प्राणायाम आदि-ईत्यादि कुराहरू सारतत्व नजानिकनै भन्न चाहिँ सक्ने भइसकेका थियौँ। हरेक कोठाका भित्तामा कुनै सरकार थर भएका बंगाली बाबाको फोटो सबैभन्दा माथिल्लो स्थानमा टाँगिएको हुन्थ्यो। ती फोटाका मानिसलाई गुरुहरू बाबा भन्थे अनि हामी साधकलाई श्री श्री आनन्दमुर्ति भन्न लगाउँथे। त्यसको अलिक तल कुनै आचार्य श्रद्धानन्द अवधुत: नामधारी लामो दारी पालेका अर्का फेटावालको फोटो हुन्थ्यो। हरेक गुरुले नाम लिइरहने भएर होला, सबैलाई त्यो नाम कण्ठै थियो। त्यसपछि एउटा लामो फोटो हुन्थ्यो ‘आनन्द शुत्रम्’ भन्ने, जसमा सोह्रवटा बुँदा हुन्थ्यो। हामी एक कक्षाका साधकलाई घोकाएनन्, त्यसैले सुत्रहरू जानेकै थिएनौँ।

हामी त्यो अचम्मको स्कुलमा विद्यार्थी थिएनौँ, साधक थियौँ। हरेक आइतबार राष्ट्रिय गानपछि आचार्यलगाएतका गुरुहरूले ध्यानमन्दिर भन्ने गरेको बिचको ठूलो कोठामा धर्मचक्र सुरु हुन्थ्यो। सबैभन्दा पहिला प्रभात संगीत अनि किर्तनका साथ लतिका मार्मिका:। पार्वतीको नाच भनेर गुरुहरू हामी सब भुराभुरीलाई किर्तनको लयमा पिटी खेलाएजसरी नचाउँथे। त्यस नृत्यपछि केही बेर आँखा चिम्लेर ध्यान गर्ने अनि अन्त्यमा गुरुमन्त्र। पालैपिलो आचार्य र गुरुहरू भुत्लोभाङ नबुझेका हामी केटाकेटीहरूलाई १०-१५ मिनेटजति धर्म के हो, धर्मको रक्षा कसरी गर्नु पर्छ, धर्मका दुश्मन कसरी चिन्ने- यस्तै यस्तै भाषण दिन्थे। त्यसपछि बल्ल हाम्रो मनको कुरा आइपुग्थ्यो।

सदाभन्दा अलिक बिशेष खाना। ध्यानमंदिरको जुटको कार्पेटमा पिँडुलामा कोठे छाप परुन्जेल पलेँटी कसिन्थ्यो र मस्तले बजाइन्थ्यो प्रसाद। यस्तो रमाइलो स्कुलमा पनि एकादशी-एकादशीमा चैँ प्राय विद्यार्थीको टाउको दुख्थ्यो, या छेरपाटी चल्थ्यो। कसैको मामाको बिवाहमा धुलाबारी जानुपरेको हुन्थ्यो त कसैको आमासंग अस्पताल। येनकेन प्रकारेण छुट्टीको बहानाको ताकमा हुन्थ्यौँ हामीसब। कारण प्रस्ट थियो, स्कुलमा हरेक विद्यार्थीले एकादशीमा अनिवार्य बर्त बस्नु पर्ने नियम। झन् आचार्यहरू त औँसी र पूर्णिमामा पनि उपवास बस्थे। अनि त्यो उपवासी औँसी र पूर्णिमामा गुरुहरू आचार्यसंग मिलेर अद्भुत तरिकाले नाच्थे। एउटा खुट्टा उचालेको महादेवको मुर्तिलाई नमस्कार गरेर नाचिने ताण्डव नृत्य साँच्चै नै डरलाग्दै हुन्थ्यो। एकथरि छेउमा ढोल, हार्मोनियम, खैँजडीआदि बजाउँथे र गुरुहरू उफ्री उफ्री नटराज बन्थे। हामी डराएरै तालीको ताल दिन्थ्यौँ।

आँप र रुख कटहरका रुखैरुखले घेरिएको त्यो हरियो टिनको छानो भएको स्कुलमा टाउकामा ठूल्ठूला फेटावाल बंगाली र पंजाबी गुरुहरूबाट आफ्ना संतानले के कस्तो पढ्दैछन्, सायद अविभावकहरूलाई त्यति चासोको बिषय पनि थिएन। हामी क ख पनि सिक्थ्यौँ, ए बी सी डी पनि जान्दैथियौँ अनि धर्मका कुराहरू पनि सिक्दैथियौँ । धर्मको रक्षाका लागि गुरुले तरवार घुमाएको पनि रमाइरमाई हेर्दै थियौँ। ताण्डव नृत्यका बेला हरेक गुरुसंग हुने लठ्ठीबाट एक्कासि निस्किने लामो चुप्पीसंग समेत अभ्यस्त हुँदैथियौँ।
सब ठीकै थियो।

अनि एकदिन भद्रपुरे त्यसै बौलाए।
‘त्यो आनन्दमार्गीमा त ती फेटावालहरूले बच्चाहरूलाई तरवार देखाएर तर्साउछन्’।
‘त्यहाँ त कालाजादुले भुराभुरीलाई लठ्याएर एकोहोर्‍याउछन् र पछि बंगालका नक्सलवादी र पाकिस्तानका मुसलमानसंग लड्न पठाउछन्’
‘हाम्रो किस्ने लडेछ अनि उसको औँलाबाट आएको रगत त त्यसको सरले मुखैले चुसेछ। तिनीहरू त पक्का तान्त्रिक हुन्’
‘फेटा त झुक्याउन ला’का रैछन्। वास्तवमा त अघोरी बाबा बनाउने चाल पो गरेका रै’छन्’
भद्रपुर भिड बन्न बेर लागेन। हामी मध्ये केही विद्यार्थी नै त्यो भिडका साक्षी बनिदियौँ। भिडका अगुवाहरूले निर्णय गरे, ‘त्यस्ता तान्त्रिकहरूकोमा बच्चा पनि पढाइदैन, भद्रपुरमा बस्न पनि दिइँदैन’।

भोलिपल्ट धर्मसभा सकिनेबित्तिकै जगन्नाथ मिलतिरबाट भद्रपुरेको हुल स्कुलतिर आयो। अलिअलि गाइँगुइँ सुनेर होला, आचार्य केही दिनअगाडि नै सिलिगुडीतिर गएका थिए। स्कुलतिर बढ्दै गरेको भिड देखेर गुरुहरू डराएर घोडामारातिर भागे। हामी भुराभुरी बरण्डामा निस्कियौँ, तमासा हेर्ने बालसुलभ ईच्छाका साथ।

तीन-चारजना दाइहरूको अगुवाईमा भिड स्कुल पस्यो। स्कुलका कोठाबाट जसले जे भेट्यो च्यातचुत, भाँचभुँच पारेर बाहिर फाल्न थाले। एउटा सिकुटे मान्छे म उभिएको ठाउँको छेवैमा आएर आचार्यको कोठाको ढोकामा लात्ता बजाउन थाले। अरुहरू पनि मिसिए र ढोका फोरे। हुल भित्र छिरेर भएभरका सामानहरू बाहिर हुर्‍याउन थाल्यो। ‘ढोकाफोड’ युवकले सरकार गुरुको फोटो आँगनतिर फालिदिए। हिजोसम्म रमाइरमाई पढेको स्कुलमा ब्रह्मलुट मचाउन हामी साधकहरू पनि के कम थियौँ र। अलिक ठूला कक्षाका साधकहरू कसैले ‘आनन्द शुत्र’ च्याते त कसैले खैँजडी भाँचे, कसैले ग्लोबलाई भकुण्डो खेले त कसैले भकुण्डोलाई आफ्नै घरतिरको बाटो देखाए। हामी सानाहरू चाहिँ तमासैमा मख्ख पर्‍यौँ। त्यसैबेला ती ख्याउटे नेता आचार्यको कोठाबाट बाहिर निस्किए। दाहिने हातमा नटराजको मुर्ति लिएर बाहिरिएका तिनलाई देखेर म चिच्याएँ।
“हाम्रो ताण्डव भगवान!”
नेता दाइले अलिक चकित हुँदै मलाई हेरे। रिसाए। पहिला त हातको नटराजलाई बेस्मारी रुखकटहरको बोटतिर हुर्‍याए अनि मलाई कस्सिएर एक लात्ता जमाए। हाम्रा नटराज आकासमार्गबाट र म ढुन्मुनिँदै स्थलमार्गबाट करिव करिव एकै ठाउँमा पुगेछौँ। रुखकटहरको फेदको गिलो भुइँबाट म उठ्दा भुइँमै पिँडुलाको छाप परेछ, स-साना कोठाहरू परेका। माथि हाँगामा उल्टो परेर बिस्तारै हल्लिरहेका नटराजलाई हेरेर म बिदा भएँ।

भोलिपल्टदेखि झापामा प्रचारको पहिलो अभियानस्वरुप खुलेको आनन्दमार्गी स्कुल बन्द भयो। रहलपहल फेटावालाहरूलाई भद्रपुरले खोजिखोजी लखेट्यो। हामीलाई पनि तीन-चार महिना स्कुलै जानु परेन। दिउँसो फोकटमा खान पाइने दुध, खीर, हलुवा र अरु मीठाईहरूले समय समयमा थकथक्याउदै थिए। अजिँगरको आहार दैवले पुर्‍याउँछ भनेजसरी नै श्री ५ को सरकारले त बालमंदिर पो खोल्दियो, आनन्दमार्गी स्कुलमा।

फेरि दिउँसोको खाजाको लोभमा हामी बालमंदिर जाने भयौँ। तर त्यहाँ एक कक्षा थिएन। खालि शिशुमात्र। आमाले म र दिदी दुवैलाई घटुवा गरिदिनुभयो। खीर खान हामी पनि बिना कचकच त्यै शिशु कक्षामा भर्ना भयौँ। आमाहरू दंग पर्ने कारण अर्को पनि पो रहेछ। दश बर्षमुनिको एउटा बच्चा बराबर महिनाको एकपटक एक किलो पाउडर दुध समेत बाँड्नेरहेछ, हाम्रो बालमंदिरले। दिदी र म- आमाले नै दुई किलो पाउडर दुध पाउने हुनुभयो। अरुहरूले पनि सके आफ्ना, नसके अरुका बच्चालाईसमेत आफ्ना बनाएर दुध लिने अक्कल लगाए। म पनि आफ्नी आमाको छोरामात्रै भइन, शान्ता दिदीको एउटै छोरो अनि जमुना काकीको माइलो छोरो पनि बन्दिएँ।

त्यस्तो ब्रम्हलुटमा दुध बाँडने काम के टिक्थ्यो र ! एक बर्षैमा ‘पाउडर दुध युग’ सकियो। दुध नपाउने भएपछि पाँच बर्ष पुगिसकेको कान्छोलाई कसले बालमंदिर पढाइराख्छ र?
यसरी थरिथरिका स्कुल चहारेपछि म तीन नंबर स्कुलमा भर्ना भएँ।
कक्षा: एक
रोल नंबर: छब्बीस।

************

म मरेर बाँचेको रे। आमा सुनाउनु हुन्थ्यो सात-आठ महिनाको वहाँको कान्छो छोरो झाडापखालाले अब आज राति जान्छ भनेर खाटबाट तल मलाई लिएर सुत्‍नु भएको थियो। भोलिपल्ट बिहान म खाटमुनि फेला परेँ रे निस्लोट आँखा अलिक चम्किला भएको। अनि म बाँचे रे। र त्यो बचाइले आमाको प्यारो बनायो। अलिक ठूलो भएपछि त्यही मायामा अलिकति चलखेल गर्न पाएँ। दाइले केही दिनुभएन भने म रुँदै आमाअगाडि पुग्थेँ र दाइले पिट्नु भयो भन्दिन्थेँ। दाइले कुचाले दनक भेट्दा दंग पर्थेँ पनि। सायद एघार-बाह्र बर्षजतिको उमेर पुगेपछि आमालाई अब यो मर्दैन भन्ने पनि भयो वा मेरो अतिरञ्जना आमाले बुझ्‍नथाल्नु भयो। मेरो रुवाइमा दाइले पिटाइ भेट्न छाड्नु भयो र बदलामा अब दाइले स-साना कुरामा पिट्न थाल्नुभयो।

हुन त माथिको सानो कथा लेख्‍दै गर्दा मलाई थाहा छ भरे नै कतिजनाबाट 'थुक्क! तँ त मरेकै भए जाति हुन्थ्यो' भन्ने प्रतिकृया आउने नै छ। तर पनि मनमा लागेका केही कुरा लेख्‍न यो कुथुरी जरुरी ठानेँ र लेखेँ पनि। मन नहुनेले यसभन्दा अगाडि पढेर बेकारमा आफ्नो उर्जा मलाई गाली गर्नमा खर्च गर्नु हुन्न भन्नेमा उहाँहरूको विद्वतालाई ध्यानमा राख्दा अतिसयोक्ति नहोला।

म एक साधारण मान्छे अझ भनौँ मानसिक र शारारिक श्रम गरेर जीविका चलाइरहेको एउटा आम नेपाली। न म आफूलाई विद्वान ठान्दछु न त कहिल्यै त्यसमा दावी नै गरेको छु। म मलाई मनमा लागेका केही कुराहरू हाकाहाकी भन्न रुचाउने स्वभावको भएँ। त्यसमा केही 'नभनेको भए के बिग्रिन्थ्यो' भन्ने लाग्छ पनि तर स्वभाव एकदिनमा नबदलिने रहेछ। अब त आफ्नै स्वभावको पनि आदत लागिसक्यो। हरेक कुरामा तपाईँ जे देख्‍नुहुन्छ, जसरी विश्लेषण गर्नुहुन्छ अर्काले पनि अझ सबैले त्यसरी नै देखुन् वा बुझुन् भन्ने सोच अतिवादी हो भन्ने लाग्दछ र म कुनै पनि आवरणको अतिवादको पक्षपोषण रुचाउन्न।

मधेस आन्दोलन भयो। पहिलो र दोस्रो आन्दोलनका मागमा त्यति विमति थिएन र प्रश्नहरू पनि थिएनन्। मेरा केही अग्रज र मित्रहरू नाकाबन्दीका पक्षमा धर्ना दिन वीरगंज जानुभयो। त्यो वहाँहरूको विचार र धारणा थियो। टिकापुरमा पुलिस मारिए। मलाई गलत लाग्यो। वीरगंजमा आन्दोलनकारी मारिए। मलाई गलत लाग्यो। अनि लाग्यो यो आन्दोलनको मागबारे विचार जरुरी छ। मैले मधेस आन्दोलनका माग, संविधान, राजनीति र राजनीतिक भविष्यबारे आफ्ना विचार राखेँ।

बल्ल थाहा पाएँ यो विचारको निषेध।

म रातारात गालीको पात्र बनेँ। मैले न कसैलाई मेरा विचारका अनुयायी बनाउन चाहेको थिएँ न मेरा कुरामात्र ठीक हुन् भनेर दावी नै गरेको थिएँ। ईतर विचार र प्रश्न सुन्नै नचाहने जमात हामीमाझ छ भन्ने त्यहीबेला जानियो।

मधेस मुद्दासंगै आरक्षणका कुरा स्वभाविकरुपमा आउने नै भए। म प्रष्ट थिएँ कि जातीय र लैङ्गिक आरक्षणले तत् तत् क्षेत्रका ठालुहरूले मात्र 'तर' मार्छन् र पछि परेका/पारिएका वर्गको उत्थान हुन्न। यो बाटोको कुप्रयोगले संसदमा बारम्बार दोहोरिने अनुहार, मधेसी आरक्षणबाट आउने उही जातका मानिस, जनजातिमा नेवारको वर्चस्व र लोकसेवामा लगभग सबै खस-आर्य महिला मलाई सही लागेनन्। आरक्षण जातीय वा लैङ्गिकभन्दा पनि वर्गीय हुनुपर्दछ र जाजरकोटको प्रजिअ रामानन्द झाका छोराले भन्दा उनको आवासमा भात पकाउने कार्यालय सहयोगी चक्र बहादुर शाहीको छोराले आरक्षण पाउनुपर्दछ भन्न धक लागेन न त राष्ट्रपतिको जानकी मंदिर भ्रमणपश्चात गरिएको शुद्धिकरण गलत भन्न।

तर फेरि ईतर विचारलाई आक्रमण गरियो। अनि मधेस मुद्दाभन्दा पनि त्यो मुद्दा उठाउने अगुवाबारे जानी नजानी ममा एउटा धारणाको विकास भयो। मलाई विदेशमा संधै 'तँ भारतीय होस्' भनेरै सोधे। अझ खप्तड वा सोलु वा अन्यतिर पनि घुम्‍न जाँदा भारतीय ठानेर हिन्दीमा होटेलमा सोध्‍नु सामान्य मानियो। अमेरिकी दाइलाई अझ पनि कहाँबाट आएको भनेर सोध्छन् रे। तिब्र प्रतिवाद गर्ने जरुरी ठानिएन र कसैले गरेमा अलिक 'अतिरञ्जित' भयो कि भन्दा ठूलै गल्ति गरिएको ठान्दिन पनि। म 'मोरल पोलिसिङ' गर्ने ठेकेदारी कसैमा छ भन्ने ठान्दिन नै।

अब महिला अधिकारका कुरा।

म घरमा श्रीमतिलाई प्राय भनिरहन्छु, त्यो 'सावधान इण्डिया'जस्तो कार्यक्रम नहेर। सावधानी अपनाउनु एउटा कुरा हो, अपनाउनु पनि पर्छ नै। तर यो कार्यक्रम हेर्‍यो भने तिमी डरले मर्छ्यौ। गेट खोलेर मार्न आउलान् कि, बाटोमा छेउमा कुदिरहेको मारुति भ्यानको ढोका खोलेर अपहरण गर्लान् कि, पानीमा बिष हालेको छ कि..... के के मा डराउने? छोरीलाई त अझ परिपक्व नहुँदासम्म दिनहुँ छापामा आउने हत्या, बलात्कार र हिंसाका कुरा पनि त्यत्ति नपढ भन्छु। हो! समाजमा त्यस्ता कुत्सित मानसिकताका मानिसहरू पनि छन् तर 'कम' छन् र त बस्‍न योग्य छ। दिनहुँ त्यही कुरा मनमा लिएर मेरी छोरीले बाटामा हिंड्ने हरेक लोग्‍नेमानिसलाई देख्‍नेबित्तिकै उनको मनमा संभाव्य बलात्कारीको छवि नबनोस् अनि माइक्रोको छेउमा बस्‍ने हरेक पुरुषको काम नै तिघ्रा चिमोट्ने हो भन्ने विचार लिएर यो समाजमा नआओस् भन्ने अदम्य चाहना छ। त्यस्तै हजुरबाका पालामा हजुरआमा भुइँमा गलैचामा सुत्‍नु हुन्थ्यो भनेर आफ्नो श्रीमानलाई महिनाका चारदिन भुइँमा सुत्‍न बाध्य पार्ने चैँ नबनोस् भन्ने पनि त्यत्तिकै चाहना छ।

मेरा एक मित्र सदा भन्नुहुन्छ, तपाईँ र म त छोरीका बाउ, कसरी महिलाविरोधी हुन सक्छौँ र? चाहेर पनि सक्दैनौँ नि। हो पनि। म मेरी छोरीले यो देशमा सबै सुख पाउन् र कुनै पनि रुपको भेदभाव देख्‍नु-भोग्‍नु नपरोस् भन्ने चाहन्न र? म छुवाछुतको विरोधी हुँ र रजस्वलामा पूजाकोठासमेत बन्देज लगाउन्न पनि। मैले मेरी दिदीलाई कहिल्यै सोध्‍ने आँट गरिन, 'यदि आमा-बुबाले तिमीलाई पनि डाक्टर, इन्जिनियर वा वकिल बनाउने सपना देखाउनु भएको भए तिमी राम्ररी पढ्थ्यौ कि नाई?' तर त्यो नसोधिएको प्रश्न मेरी छोरीलाई 'तिमी जे बन्न मन छ बन, म छु' भन्ने रुपमा मनबाट निस्किएको छ।

एकपटक कुनै व्यङ्ग चित्रकारले हाम्रा मेयरको महिला वस्त्र लगाएको कार्टुन बनाए। कार्टुन किन बनाए त्यो उनै जानुन्। कोरिया वा अमेरिकाका शासकका त्यस्ता आवरणका कार्टुन पहिला पनि देखिएकै हो र कपिल शर्माले पुरुषलाई महिला बनाएर मजाक उडाएकामा हाँस्‍ने जमात ठूलो छ भनेर जानेको पनि निकै भयो। हो, काम गर्न नसक्ने त नामर्द त हुन् नि र हामी नामर्द हौँ भनेर कतै कुनै महिलाले लेख्‍नु भयो। मैले पढे-जानेअनुसार काम गर्न नसक्ने, लडाइँमा भाग्‍ने पुरुषलाई तँ लाछी, तँ नपुँसक भनेर चुरा वा सारी पठाइन्थ्यो रे। त्यसो गरेर उसलाई महिला भइस् भनेको भन्दा पनि तँ किन्नर (यो शब्द अझसम्म पोलिटिकल इन्करेक्ट भएको जानकारी भएन) भइस् भनेको रे। पुरुषले महिलाको पहिरन लगाए ऊ तेस्रोलिङ्गी (सायद यसै भनिन्छ होला, यसमा मेरो जानकारी कम भएकाले सम्बद्ध पक्षमा पर्न जाने अपमानका लागि क्षमा माग्दछु) हुन्छ न कि महिला। नामर्द भनेको किन्नर भइस् भनेर गाली गरेको हो न कि महिला र यो मुद्दा अब महिला अधिकारवादीले भन्दा पनि किन्नर अधिकारवादीले उठाउनु पर्दछ र यसमा उनीहरूको आपत्ति जायज छ भनेर लेखेको थिएँ। के किन्नर र महिला फरक हैनन् र? त्यसरी काम गर्न नसक्ने भनेर कुनै पुरुषलाई तेस्रोलिङ्गी बनाइएकामा आपत्ति उनीहरूबाटै आओस् न कि 'नबनाइएका' महिला बनाइयो भन्दै महिला अधिकारवादीबाट भन्नु कताबाट गलत थियो, आजसम्म बुझेको छुइन। फरक विचार हुन पाउँछ र मन नपरेका कुरा पढ्नै पर्छ भन्ने पनि नहोला। तर किन हो, एकजना स्वनामधन्य महिला अधिकारवादी महिलाले घृणाको थुक मुखैमा थुक्नु भयो, छेउछाउमा थुक्ने सेनामेना त कति कति। चिकित्सक, बाहुन र पुरुष हुनुमा सायद त्यति गाली अझसम्म कसैले गरेका थिएनन्।

म त्यस दिनदेखि घटिया मानिसमा घटुवा भएँ।

फेरि केही दिनदेखि सञ्जालमा अर्को समाचार देखियो। नेपालगंजतिर कुनै महिला अधिकारको लडाइँमा पीडित छिन्। म पनि चाहन्छु कि उनले न्याय पाउन्। राम्रो होस् र फेरि यस्तो कहिल्यै पढ्नु नपरोस्। बस्, त्यहाँ लेखिएको 'बच्चालाई एक कक्षामा भर्ना गराउन धेरै स्कुल चहारेँ। .....। बाबुको फोटो टाँस्‍नै पर्ने रहेछ।' आसयका वाक्य मेरालागि नितान्त नौलो र अझ नेपालको कानूनअनुसार त पुरै अवैध थियो यो प्रावधान। आफ्नै घर सम्झिएँ। अहँ! मेरा बाको अनि मेरो फोटो टाँस्‍नु परेन। साथीभाइलाई सोधिहेरेँ, अहँ, उनीहरूले काठमाण्डौँमा पनि टाँसेनछन्। अनि नेपालगंजका सरकारी तथा निजी? सबैमा? सोधेजतिमा पर्दैन रहेछ। काठमाण्डौँमा पर्दैन अनि नेपालगंजमा पनि पर्दैन। कताका 'सबै' स्कुल हो थाहा भएन तर ती कतैका पनि होइनन् कि भन्ने लाग्यो नै। यो कुरा चैँ अलिक अतिरञ्जित, हावादारी वा बकम्फुसे भएन? यो फोटाको कुरा नलेख्‍दा के बिग्रिन्थ्यो होला? जायज मागमा यस्ता फुर्का जोड्दा के फाइदा हुन्छ, बरु जायज मागहरू नै ओझलमा पर्छन् कि भनेर सोधियो। दोस्रोपटक गल्ति गरियो। यसरी सोध्दा आकासै खस्दो रहेछ। जानिएन। यो त विल्कुल वर्जित प्रश्न रहेछ। जानिएन। र समवेदनाहीन, मुटुहीन, .... के के भइएन। फगत फोटा राख्‍ने प्रावधान छ त भनेर सोध्दा।

हालैको आक्रमण पुःन त्यही समूहबाट भयो। 'बाहुन पुरुष'ले यसभन्दा बाहेक के जान्दछ र भनेर गाली गर्नेहरूमा मभन्दा जान्ने बाहुन पुरुष पनि थिए। महिला र अन्यहरू नहुने त कुरै थिएन। आफ्ना कुरा र गाली सकिएपछि वा विवादमा अलिक कमजोर देखिएपछि सदाबहार अस्त्रजस्तै रहेछ यो शव्दावली पनि। अन्त्यमा काठमाण्डौँको भारतीय स्कुलको फारममा बाबुको फोटो लेखेको पन्नाले कुरा सकाइयो र भनियो, बहस समाप्त। त्यो फारममा फोटो नराख्दा नेपाली कानूनअनुसार भर्ना नलिँदोरहेछ भनेर सोध्‍न पनि पाइएन त्यो बहस समाप्तको नोटिसले। अनि काठमाण्डौँका अरु स्कुलमा पनि त्यस्तै छ भनेर सोध्‍ने हैसियत झन् समाप्त पारियो।

जायज मागका बिच यस्ता फुर्का जोड्नाले के फाइदा हुन्छ, बरु जायज कुराहरू ओझलमा पर्दछन् कि?' भनेर सोध्‍दा वा विचार राख्‍दा आकास खस्छ? सोध्‍नै नमिल्ने प्रश्न हो यो?

मेरा दुवैपटकका मूल प्रश्नका जवाफ कसैले दिएनन्। कोही म कहाँ गलत छु भन्न बताउन आएनन्। आए त बस् मलाई महिलाविरोधी परपीडकको लेबल लगाइदिएर थुक्न आए। सायद म यो कुरा बुझाउन सकिरहेको छुइन कि मेरो बालापनको अतिरञ्जनाले भविष्यमा मलाई नै पीडा दिएको थियो। हरेक आक्रमणले एकखालको वितृष्णा जन्माउने रहेछ र समभाव राख्‍ने तर प्रश्न गर्न पनि चाहने एउटा सानो तप्कालाई अधिकारका अगुवाहरूबाट टाढा लैजाने रहेछ। (यहाँ फेरि दोहोर्‍याउँ, अधिकारका अगुवाबाट भनेको छु, अधिकार चाहिने तप्काका मानिसबाट चैँ हैन नि)।

तपाईँहरू आफ्नाइतर विचार बोकेका सलमान रुसदी वा तसलिमा नसरिनलाई फतवा जारी गर्ने आतङ्ककारीभन्दा कसरी फरक हुनुहुन्छ? वा तपाईँ कतै आफूलाई मन नपरेका प्रश्नलाई मौत का घाट उतारिदिन चाहने विजेपीका तथाकथित गोरक्षक त बन्दै गइरहनु भएको छैन? मलाई डर यत्तिमा लागेको हो। यो डर यति गाढा भइसक्यो कि चुप बस्‍न स्रेयकर देखिंसकेँ। मणि भाइको ट्विट दिमागमा राखेर लेख्दैछु कि यो इतर विचार निषेधको क्लबले मेरो मुल्याङ्कन गलत र फगत गलतमात्र गर्नेछ। नो इन्ट्री मिन्स नो इन्ट्री!

मित्र, समवेदना मुटुमा हुन्न, मगजमा हुन्छ अनि गहिरो लेपभित्र मगजमा फोहोर थुपारेर कृतिम 'अच्छा' बन्न सजिलो छ न कि सबै फोहोर सफा गरेर 'औसत' बन्न। यहाँको विचारलाई वर्जित गर्ने न त मेरो विचार छ न त लड्न तम्तयार सेना नै!